Enggano Island beantwoordt niet aan dat profiel. Het is best afgelegen, of althans ver verwijderd voor iemand die op een kamer in Hamburg voor een laptop zit. Voor iemand die op Bengkulu vliegt, aan de zuidkust van Sumatra, en goed geïnformeerd is, is het 100 kilometer varen. Fatmawati Soekarno Airport, ooit bekend als Padangkemiling Airport maar nu genoemd naar de echtgenote van Soekarno, is een bescheiden vlieghaven met bestemmingen die zich tot Indonesië beperken. Enggano Island is er een van. Vanuit Bengkulu is er ook een ferry naar het eiland, dat tegenwoordig vooral bekendstaat als surfparadijs. Het is een groen eiland met niet meer dan een handvol nederzettingen. Geen autosnelwegen die door het woud hakken, wel rijstplantages waaraan een deel van het regenwoud opgeofferd werd. Indonesië wou er een spaceport installeren, maar dat snode plan werd verijdeld en, toen het verijdeld was, afgeblazen.
In de vijftiende eeuw zouden Portugezen op het eiland beland zijn en het Enggano genoemd hebben.(2)
In de annalen duikt het pas op eind zestiende eeuw, in 1596, in het logboek van Cornelis de Houtman, die voor hij met z'n schip voor de kust van Enggano lag ongetwijfeld op Mauritius aan land ging. In 1771 ging Charles Miller wel aan land en trof er een door vrouwen georganiseerde, atheïstische en coöperatieve gemeenschap aan. Over de nobele wilden die hij er aantrof, schreef hij dat ze groot en goedgemaakt waren, de mannen rijzig en naakt, de vrouwen iets kleiner van stuk en dikker. Miller ging er van uit dat ze een rode kleur hadden en merkte ook op dat de lange haren van de vrouwen vaak in een cirkel bovenop de schedel lagen, en dat alleen de vrouwen, zij het niet altijd, een bedekking droegen, een plantaardig ding dat voor de schaamplek hing.
Elio Modigliani, die in 1891 op het eiland was, acht jaar na de verwoestende uitbarsting van Krakatau,(3) noemde het L'Isola delle Donne, het vrouweneiland.
In 1886 is Elio zesentwintig jaar oud. Op een foto uit die tijd staat hij in een op z'n minst opmerkelijke pose, alsof hij voor de grap op een plein in Genua heel even in het witte tropenpak poseert en geen idee heeft van wat hij met het schietgeweer dat hem door een grapjas toegestopt werd aan te vangen zou hebben. Het bungelt, dat geweer. Je ziet zo dat de geportretteerde geen plannen heeft om uit te zoeken of het meer betekenis heeft dan z'n schooltas, waarin zich ogenschijnlijk minder bezwarende instrumenten bevonden, en dat desalniettemin een hit & run volstaat om de bal, zodra hij tot actie overgaat, in één tijd daar te hebben waar hij hem hebben wil.
Het is een vreemd portret, het portret van Elio Modigliani in z'n witte tropenpak, een foto waarvan zover mij bekend niemand weet wie de foto nam, wel dat de foto in 1886 genomen werd en niet in Genua.
De foto werd niet in Genua genomen maar op Nias, in 1886, het eiland van de koppensnellers, een eiland dat toen niet bepaald als reisbestemming bekend stond en het label forbidden territority had. Het verklaart de foto.
Elio Modigliani, die reeds op twintigjarige leeftijd naam gemaakt had in het wetenschappelijke wereldje van die tijd, vlak bij Genua had hij een grot ontdekt waarin zich uitwerpselen uit het Neolithicum bevonden, was een leerling van Lombroso, een antropoloog en criminiloog die bekend stond als een expert op het vlak van fysionomie.(6)
Nias had een slechte reputatie. De meest zuidelijke regio van het gebied, Nias Salatan, was bevolkt met koppensnellers die het de hele tijd door met elkaar aan de stok hadden. De Hollanders hadden het gebied bezet, maar ondanks tal van militaire expedities waren ze er niet in geslaagd om in het gebied door te dringen.(7)
Elio Modigliani belandt in 1886 op het eiland. April 1886. Hij heeft het gezelschap van een Genovese kapitein, Giovanni Battista Cerruti, en vier Javanen die hij had weten over te halen om hen te vergezellen tijdens de onderneming, een riskante onderneming, doordringen in het meest zuidelijke deel van Nias voor een kennismaking met de koppensnellers, wat tot op heden nog steeds als een van de meest stoutmoedige exploten gezien wordt die een antropoloog ooit ondernam. Tegen de troepen van Siwa Sahilu, een onberekenbaar en listig stamhoofd, viel weinig in te brengen. Het verklaart de foto, de nonchalante pose, relaxed, één vinger op de loop van het geweer en de wetenschap dat het geweer niet meer betekenis hebben moest dan een vogelveer. Of Cerruti mee naar het zuiden van Nias trok is niet bekend.
Tijdens z'n tocht door het gevaarlijke gebied, zelfs toen hij Siwa Sahilu en de troepen van Siwa Sahilu voor zich had, had Elio Modigliani niet één keer het schietgeweer te gebruiken, hij deed niet eens alsof hij het gebruiken moest. De expeditie verliet het eiland heelhuids en zou naar verluidt een schat aan etnografische relicten opgeleverd hebben.
In 1891, vijf jaar na het hachelijke avontuur, acht jaar na de explosie van Krakatau, belandde hij op Pulau Enggano, het vrouweneiland onder de zuidkust van Sumatra,(8) met een bevolking, toen, die door de katastrofale eclips van de vulkaanuitbarsting tot enkele honderdtallen gedecimeerd was.
(1) Judith Schalansky, De atlas van afgelegen eilanden, Signatuur 2014.
(2) Engano: vergissing. De Westerse hiërarchie van plekken en dingen die ontdekt en uitgevonden werden en andere wetenswaardigheden die ze over het hoofd blijven zien, is misplaatst en irrelevant. Onwetende matrozen botsen op een eiland en iemand noemt het Amerika.
(3) David Quammen over Krakatau: 'De ramp vond eind augustus 1883 tijdens een serie uitbarstingen plaats, waarbij tien kubieke kilometer lavafragmenten door de lucht boven de Indische Archipel werden geslingerd. De climax kwam op de ochtend van 27 augustus met één enkele knal. Die knal werd gehoord tot in Perth.(4) De hemel verduisterde, iedere barometer in de wereld schommelde, de zon hing achter een angstaanjagende filter - zag groen en later blauw - en zesendertigduizend mensen kwamen om, vooral door vloedgolven die de kusten van Sumatra en Java teisterden. Eén golf was dertig meter hoog en raasde voort als een trein. In Ceylon werden schepen op het strand geworpen en tot in Alaska veranderde het zeeniveau. Tot in New Haven en Poughkeepsie werd de brandweer gealarmeerd en maanden later vonden nog zonderlinge zonsondergangen en atmosferische storingen plaats.(5) De stofsluier in de atmosfeer koelde de aarde af, die vijf jaar later pas zijn normale temperatuur terugkreeg.' David Quammen, Het lied van de dodo, blz. 144-145.
(4) En naar verluidt ook op het 4.000 km van Krakatau verwijderde Mauritius.
(5) Iemand suggereerde dat de zonderlinge atmosfeer in De schreeuw van Edvard Munch, die het werk in 1893 maakte, niet alleen aan de extraverte expressiviteit van Munch toe te schrijven zou zijn maar aan het waarnemen van de atmosferische turbulenties die zich na de ontploffing van Krakatau overal ter wereld voordeden.
(6) Gelaatsuitdrukking.
(7) Op wikipedia, zowel op de Engelse als op de Nederlandse versie, en op andere sites, lees je de overbodige mededeling dat het tegenwoordige Nias grotendeels protestants is. De oude, barbaarse rites werden vervangen door een net zo onherroepelijke vorm van koppensnellerij: religie. In deze fora geen historiek over de koppensnellerij op Nias Salatan.
(8) Hoewel ook een zekere Charles Miller er eind 18de eeuw over geschreven had (over Miller echter is weinig terug te vinden), heeft Enggano de benaming Vrouweneiland aan L'Isola delle Donne van Elio Modigiliani te danken, waarvan de eerste editie, die uit 1894, makkelijk op in antiquariaat gespecialiseerde sites te vinden is, voor iemand die er 900 euro voor neertellen wil. Het boek werd nooit vertaald, niet in het Engels, niet in Frans, niet in het Duits. Modigliani, die Joodse roots had, kreeg het moeilijk tijdens het regnum van Mussolini.
L'Isola delle Nonne, het eiland van de oudjes. Expedities op dit eiland eindigden vaak bij Chez René. L'Isola del tonno, het eiland van de tonijn. L'Isola delle gonne, dat van de rokken. L'Isola del bottone, de knop, het vaginale eiland, clitoris. Roeispanen schuiven door het zilte sop.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten