witold gombrowicz

'Het valt niet moeilijk grappig te doen rond dit thema. De grappen dringen zich vanzelf op. Want sinds lang verstaan we de kunst met scherts af te doen wat ons het vuur al te na aan de schenen legt. Zal eens het genie geboren worden dat de realistische futiliteiten van het leven onder ogen zal zien zonder in onbeholpen gegiechel uit te barsten? Wiens grootheid zal eindelijk het nietige recht doen? Hé, jij mijn toon, jij toon van het luchtige feuilleton!' Witold Gombrowicz, Ferdydurke; Polak & Van Gennep 1981, blz. 75.
Wiens toon het nietige? Dat deed me aan Snijders denken, aan Perec, aan Voskuil. In Ferdydurke ging ik op zoek naar een fragment over vorm. Bladzijde 69 herinnerde ik me. Ik had het fragment al een keer gebruikt, toen Michaël me vroeg om een tekstcitaat aan te brengen voor een of andere publicatie. Bladzijde 69 is fout. ---Victorie! schreeuwde Pyzo.
Mjentus zag er ontredderd uit. Hij zocht steun bij de muur, hij rochelde, smakte, schuimbekte, pakte zijn vinger en trok eraan, trok er aan om hem uit te rukken, met wortel en al uit te rukken en weg te gooien, om dit wat hem met Syfon verbond te vernietigen en zijn onafhankelijkheid terug te winnen!
't Is niet het fragment dat ik zocht. Ferdydurke staat er bol van, dit boek is zwanger van genialiteit. Gombrowicz kan ik moeilijk op een andere manier inschatten, zelfs al zou je er Pessoa bijsleuren, zijn anarchistische bankier, roem, vergankelijkheid: pissen tegen een boomstam vlakbij het Prado waar honderdduizenden mensen staan aan te schuiven om De Spinsters van Velazquez te zien, Goya, of de krachtige puurheid van Greco.
Andere bladzijde. Bladzijde 63... Roekeloos is het, grasduinen in Gombrowicz, om de haverklap stuit je op het fosfor van zijn ondoorgrondelijke genie.

Bladzijde 63.

---O lieve moeder Maria! Wat is dat voor ontwikkeling, als 't niet ontwikkelt? Wat is dat voor perfektionering, als 't niet perfektioneert? Wat is dat voor vorming, als 't niet vormt? God, o God - God, o God!
De leraar: Wat, Galkiewicz? Us perfektioneert niet? U zegt dat deze uitgang niet perfektioneert? Dat deze uitgang van het passivum futurum van de derde konjugatie niet verrijkt? Hoezo dan niet, Galkiewicz?
Galkiewicz: Dit staartje verrijkt mij niet! Dit staartje perfektioneert mij niet! Helemaal niet! O lieve God! O mamma!
De leraar: Hoezo verrijkt het niet? Galkiewicz, als ik zeg dat het verrijkt, dan verrijkt het! Ik zeg toch dat het verrijkt!

Weer niet het fragment dat ik zocht. Ik geef het op. Tussen bladzijden 76 en 77 is de lijm van Ferdydurke het boek, de lijm van het bindwerk, 't is geen genaaide maar een gelijmde uitgave, los komen te zitten. Ik stuit op het fragment. Elke zin is van die aard - bij Gombrowicz is dat net zo'n natuurlijk verschijnsel als boeren of scheten laten - dat je er zonder knip- en plakwerk een citaat van maken kan. En, vraag ik u verder (om nog een teug uit de kelk van het deeltje te nemen), brengt naar uw mening een werk dat volgens alle regels gekonstrueerd is het geheel of slechts een deel tot uitdrukking? Ach, wat! Berust dan niet elke vorm op eliminatie, is konstruktie geen verarming, kan een bepaalde uiting iets anders dan slechts een deel van de werkelijkheid weergeven? De rest is zwijgen. Scheppen wij uiteindelijk de vorm, of schept de vorm ons?

't Komt in de buurt maar 't is niet het fragment dat ik zocht. Inhoud is voor zwakzinnigen. Dat bedoel ik.
Bladzijde 79 bijvoorbeeld: Het is werkelijk afschuwelijk om te zien hoeveel vergeefse moeite u doet, hoe u niettemin weer met nieuw werk aan komt dragen en het met alle geweld probeert op te dringen, hoe u elkaar troost met armzalige tweederangssuksessen, elkaar wederzijds gelukwenst, literaire avonden organiseert en zo voor uzelf en anderen steeds weer op nieuwe wijze uw onvermogen maskeert. En u hebt niet eens de troost dat wat u schrijft en fabriceert voor uzelf van enige betekenis is. Want dit alles, herhaal ik, is louter naäperij, is van de meesters nagekeken, is niets anders dan de voorbarige illusie dat u al wat voorstelt.

Nog zo'n fragment. Het houdt niet op. En wij? Jullie. De actuele kunst die jullie fabriceren, heb je een idee wat het betekent? Rij ermee naar het containerpark en dump de rotzooi.