dinsdag

Czeslaw Milosz, Geboortegrond; De Arbeiderspers 1982, privé-domein 77. Bladzijde 72: Om moeilijk ontwarbare redenen kreeg mijn fantasie zijn sterkste emotionele schakeringen in de tijd dat ik het gezag van het matriarchaat erkende. Bij ons thuis hadden we zo'n matriarchaat. De moederfiguur bleek in zowat alles dominant, heerste over de overigens bijzonder eigenzinnige, om niet te zeggen onvoorwaardelijk eigenzinnige en op de individuele waarde van elk gezinslid gebaseerde opvoedingsmethode, wat inhield dat iedereen, ouder en kind, dezelfde status en dezelfde rechten, soms in iets mindere mate dezelfde plichten had. In de volksmond hebben ze het dan over vrijgevochten. Toch was ze nadrukkelijk katholiek, maar ik herinner me niet dat ze dat ooit opdrong. Bladzijde 73: Een dergelijke verhindering deerde mijn moeder even weinig als andere stommiteiten van de politici. ( ) ze gebruikte twee paspoorten. Papieren zijn uiteindelijk verzinsels van ambtenaren die het leven van de mensen vergiftigen en je moet je niet al te nauwkeurig aan zulke voorschriften houden. Met haar Poolse paspoort kon ze een inreisvisum voor Letland krijgen. Daar verwisselde ze van pas en kon Litouwen binnenreizen. (Milosz schrijft over een wereld, amper 2.000 km verwijderd (telkens als ik naar Andalusië reed, had ik 3.000 km te overbruggen), met een geopolitieke geschiedenis die ogenschijnlijk sterk van de onze afwijkt. Is dat zo?) Bladzijde 74 (over de boerenbeschaving): Niet geneigd tot een hoge geestesvlucht bewaarde het een zwaartillend, Vlaams karakter. Het is interessant dat deze Vlaamse voorliefde voor de materie zich overal daar manifesteerde waar het etnisch Litouwse element voortleefde, Een meningsverschil. 'Misschien zijn Arabieren, zoals Youssef Azghari (DS 26 augustus) schrijft, gewoonweg niet klaar voor democratie?' merkt Chams Eddine Zaougui (DE 27 augustus) op: 'Niet de Islam is volgens Azghari het probleem, wel de Arabische cultuur met haar ingebakken stammen-mentaliteit.' Waar Zaougui helemaal aan het eind van zijn commentaar aan toevoegt, nadat hij heeft uitgelegd dat de jarenlange verdeel-en-heersstrategie van de Arabische politieke klasse het wezenlijke probleem is: 'De grootste uitdaging is om een einde te maken aan oude politieke gewoontes die nog altijd doorwerken. En niet, zoals Azghari beweert, om te trachten een culturele bagage van zich af te schudden die nefast is voor democratie.' Ik ben, en dat spijt me niet, geen Arabacadabra, maar suggereer niettemin om beide stellingen als waar of als onwaar te zien. In Arabistan doen ze wat mij betreft wat ze maar willen zolang ze niet in andermans broek gaan kakken (iemand die een biertje drinkt veroordelen terwijl de prinsen poepheerlijk orgieën houden, waarover Milosz, zie eerder, opmerkt, dat er inderdaad mensen zijn die van vrijheid niet meer verwachten dan het consumeren van onvoorwaardelijk enorme hoeveelheden wodka, of West-Europa achterlijke, barbaarse principes opdringen). Bladzijde 75: Wat is gewoon? Films en boeken of een heel ander soort werkelijkheid, oorlog of vrede, verleden of heden, ouderwetse gebruiken of een optocht met rode vlaggen, de standpunten van deze of gene chauvenist? De vorm heeft waarschijnlijk een zeker aantal algemeen aanvaarde axioma's nodig, een basis van conformisme waartegen men in opstand kan komen, die niettemin een kader aangeeft dat sterker is dan het bewustzijn. Bladzijde 77: En deze beproeving wordt absoluut niet makkelijker, wanneer er twee gesloten systemen op elkaar botsen, die schijnbaar immuun voor elkaar zijn: het religieuze systeem strijdt met het wetenschappelijke dat pas in de renaissance zijn aanspraken begon te formuleren. Bladzijde 83: Het belangrijkste is het voor altijd verworven vermogen zich te concentreren niet alleen op de betekenis maar op de kunst van het verbinden, de zekerheid dat dat wat je zegt verandert naarmate de wijze waarop je het zegt verandert. En op bladzijde 84 ten slotte ook nog dit: Wat is het verschil tussen de menigte op straat en een verzameling amoeben anders dan een graadverschil in de gecompliceerdheid van hun elementaire reacties?